Het DNA van Toetanchamon

Enige tijd geleden schreef Sterzoeker dat het DNA van Toetanchamon en een aantal andere mummies aan een DNA onderzoek werden onderworpen. Hier onder volgt alles wat u wilde weten over het DNA van Toetanchamon - en het loont om er even rustig voor te gaan zitten.

Hawass deed eerder al een CT-scan van de mummie.

De volgende mummies zijn getest:

Joeja, de vader van Teje. Deze mummie is intact gevonden in zijn graf en dus met zekerheid geïdentificeerd.
Toeja, de moeder van Teje. In hetzelfde graf gevonden en met zekerheid geïdentificeerd.
Amenhotep III. Gevonden in KV35 (graf van Amenhotep II, later hergebruikt als cachette voor koningsmummies) met zijn naam erop, maar later hergemummificeerd, dus niet 100% zeker.
Toetanchamon. Gevonden in zijn graf en met zekerheid geïdentificeerd.
KV55: een man in een totaal verstoord graf waar spullen van meerdere mensen in lagen (Teje, Kiya). Alle namen weggehakt en dus totaal niet geïdentificeerd.
KV35EL: mummie van een vrouw, de Elderly Lady, aangetroffen in een zijkamer van KV35. Identiteit onbekend. Wel een hoop over gespeculeerd: is het Teje, Hatshephut, Nefertiti?
KV35YL: mummie van een vrouw, de Younger Lady, in dezelfde zijkamer aangetroffen. Identiteit onbekend. Ook een hoop over gespeculeerd, wie herinnert zich niet het Discovery-dieptepunt over deze mummie als Nefertiti?
KV21a: mummie van een vrouw, vermoedelijk uit de 18e Dynastie. Identiteit onbekend.
KV21b: mummie van een vrouw, vermoedelijk uit de 18e Dynastie. Identiteit onbekend.
Foetus 1 en 2: de twee meisjes uit het graf van Toetanchamon, waarvan aangenomen wordt dat het zijn dochtertjes zijn, maar dat staat nergens. Ze zijn ongeïdentificeerd.

Het DNA-onderzoek dat is uitgevoerd is volgens de STR gedaan (short tandem repeat): het vergelijken van stukjes DNA die steeds kleine sequenties herhalen. Het is onduidelijk wat dat precies doet, maar je kunt het goed gebruiken voor familievergelijkingen, althans beter dan een test op mitochondriaal DNA (bekend van CSI en Discovery Crime Night): daarmee kun je namelijk alleen vaststellen of mensen verwant zijn aan elkaar, maar niet in welke mate of graad.

De volgende identificaties staan nu vast:

KV35EL, de Elderly Lady, is de dochter van Joeja en Toeja. Dat maakt haar Teje, die nu voor het eerst is geïdentificeerd.
KV35EL (Teje) en Amenhotep III zijn de ouders van KV55 en van KV35YL, de Younger Lady.
Die laatste twee, KV55 en KV35YL zijn de ouders van Toetanchamon, die dus broer en zus waren.

Het DNA van de foetussen is ontoereikend, maar mogelijk is hun moeder KV21a. Hun vader is niet te achterhalen.
Nu de problemen:

KV55 zou dus Echnaton kunnen zijn, want dit is een zoon van Amenhotep III en Teje. Op basis van deze aanname wordt de veronderstelde mummie van Amenhotep III nu werkelijk geïdentificeerd als Amenhotep III (dat was immers niet 100% zeker). Nu geloof ik beslist dat die mummie inderdaad van Amenhotep III is, maar dan omdat hij klaarblijkelijk samen met Teje meerdere kinderen had en als farao gemummificeerd is. De identificatie van KV55 is niet geheel zeker en van daar terugredeneren dat zijn vader dus wel zijn vader zal zijn, gaat mank.'

KV55 zelf blijft problematisch. Het is een zoon van Amenhotep III en Teje, en is de vader van Toetanchamon. Er zijn echter nogal wat onduidelijkheden over de leeftijd van deze mummie. Het lijkt erop dat de geleerden het niet eens kunnen worden over hoe oud die nu geworden is: sommige studies noemen 25, anderen in de 60, een middenweg zegt 35-45 (het JAMA-rapport), Hawass noemt 45-55 in persconferenties, kortom: vaag. De aanname dat het Echnaton is alleen maar logisch omdat we niet weten wie het anders zou moeten zijn.

KV35YL, tja....de moeder van Toetanchamon dus en een dochter van Teje. Er is lang gespeculeerd over wie zijn moeder nou toch zou zijn, maar dit slaat wel alles. De theorie dat Toetanchamons moeder Kiya zou zijn, een bijvrouw van Echnaton, is daarmee afgedaan. Maar wie is deze dame dan wel? Als ze een volle zuster van Echnaton zou zijn (even aannemend dat KV55 dat is), zou ze hoger in de hierarchie staan dan Nefertiti. Die wordt immers nergens Koningsdochter genoemd, maar is wel de hoofdkoningin. De Younger Lady is kennelijk van koninklijken bloede. Overigens weten we van Nefertiti helemaal niet wie haar ouders zijn, dat staat nergens. Amenhotep III en Teje hadden nog een aantal dochters: Sitamon, Henoettaneb, Nebetiah, en Baketaton. Die laatste is waarschijnlijk te jong, maar is de enige die nog in de Amarnatijd genoemd wordt. Van de andere drie wordt nooit meer iets vernomen na de dood van Amenhotep III, tenzij een van hen schuilgaat onder de naam Kiya. Om het nog ingewikkelder te maken waren Sitamon en Henoettaneb ook officieel getrouwd met hun vader en droegen de titel van koningin.

KV21a zou mogelijkerwijs de moeder van de foetussen kunnen zijn, en daarom eventueel de vrouw van Toetanchamon, Anchesenamon. Een verwantschap met KV55 is echter niet aangetoond (als zij Anchesenamon is, is ze de dochter van Echnaton en Nefertiti, en zou ze dus verwantschap met KV55 moeten vertonen, als dat inderdaad Echnaton is). Hiervoor is het DNA echter ontoereikend... en daar zitten we weer met nieuwe vragen. En wat mij persoonlijk dan weer dwars zit: KV21a heeft volgens het artikel in JAMA klompvoeten, dus allebei. Toetanchamon heeft ook een klompvoet blijkt nu, en wordt ook daadwerkelijk afgebeeld met stokken waarop hij leunt. Anchesenamon, die als zij KV21a is, dus helemaal niet dan zeer moeizaam zou moeten kunnen lopen, wordt nergens afgebeeld met een wandelstok.

Wat zouden we graag nog willen weten?

Een aantal achterliggende methodische vragen bij het onderzoek. Om te beginnen de ruwe data...waarom zijn bepaalde keuzes gemaakt en waarom andere niet?

Maar zonder alleen maar op de vraagtekens te willen wijzen zijn er ook een paar dingen heel mooi. Teje is dus al die tijd begraven geweest met haar kinderen bij zich in een apart kamertje van KV35: de jongen die erbij ligt is vermoedelijk kroonprins Toetmozes, die voortijdig stierf waardoor Echnaton op de troon kwam, en een kat had waar hij dol op was. Toetanchamon blijkt opeens een moeder van vlees en bloed te hebben. Zowel Teje als de moeder van Toetanchamon kun je opeens in het gezicht kijken, en dat gaat voor mij toch echt boven elke (wetenschappelijke) theorie. Fantastisch!

De Oude Egyptenaren zelf zouden dat ook zeer waarderen: je identiteit kwijtraken is ongeveer het ergste dat je kan overkomen als je dood bent, en deze mummies hebben in elk geval hun identiteit weet terug.