Het Boze Oog

Wie wel eens in een Arabische land op vakantie is geweest heeft vast en zeker kennis gemaakt met het boze oog. Waar je in, Marokko, Egypte, of Turkije ook komt, je ziet ze overal: blauwglazen kralen in de vorm van een oog. In iedere souvenirwinkel zijn ze te koop, in allerlei maten en verwerkt in allerlei artikelen. Zo’n kraal wordt in het Turks nazar boncuğu genoemd. Men gelooft dat de nazar boncuğu beschermt tegen nazar, het boze oog.

Het woord nazar komt uit het Arabisch en betekent zien of blik. Het woord heeft ook de betekenis van boze blik of het boze oog. Iemand kan uit jaloezie om het geluk, de rijkdom of voorspoed van een ander een boze blik richten, waardoor er onheil komt over de persoon waarop de blik is gericht.

Niet alleen personen kunnen door het boze oog worden getroffen, ook dieren en voorwerpen, met name de voorwerpen die kunnen breken of kapot kunnen gaan, en zelfs woningen. De koe kan ineens geen melk meer geven, de oogst kan mislukken, kinderen worden plotseling doodziek, goede vrienden krijgen ruzie en praten daarna niet meer met elkaar, en dat allemaal door een boze blik.

Bepaalde mensen, dieren of geesten kunnen de kracht bezitten van het boze oog, door slechts te kijken naar andere personen, in het bijzonder kan het boze oog kinderen, vee, planten en zelfs levenloze voorwerpen, schade toe te brengen. De blik heeft meestal specifieke eigenschappen namelijk woedend, jaloers (over het vermoede of daadwerkelijke geluk van een ander), of bewonderend en liefhebbend.

Ook wordt geloofd dat de allereerste blik die iemand op een voorwerp werpt schade kan toebrengen. Als iemand deze blik werpt worden daarbij vaak lovende woorden of bewonderende woorden gezegd. Zelfs het roemen van de schoonheid of gezondheid van een persoon kan schade berokkenen

Het geloof in het boze oog is al heel oud. De oudste teksten over het boze oog staan in spijkerschrift geschreven op kleitabletten. Er zijn Soemerische teksten die dateren uit het 3e millennium v. Chr. en die de basis vormen voor latere Babylonische en Assyrische teksten over magie. In het Brits Museum in Londen bevindt zich een afschrift van een omvangrijk magisch werk van de Chaldeeers, dat ongeveer uit 200 kleitabletten moet hebben bestaan. Het werd in de 7e eeuw voor onze jaartelling op bevel van koning Assurbinal opgesteld en in twee talen geschreven: in het Assyrisch dat in die tijd werd gesproken, en in het Akkadisch, de taal van de oude Chaldeeers. In oude Egyptische inscripties en teksten op papyrus wordt ook gesproken over het boze oog. Bovendien wordt het genoemd in de heilige boeken van Joden, christenen en moslims.

Over het algemeen wordt aangenomen dat het geloof in het boze oog is ontstaan in het oostelijke Middellandse Zeegebied en dat het zich van daaruit heeft verspreid naar de andere landen rond de Middellandse Zee en de gebieden daaromheen. Er wordt ook beweerd dat de oorsprong in Scandinavië ligt. Maar verschillende oude culturen overal ter wereld kennen het geloof, ook culturen die nooit met elkaar in aanraking zijn gekomen en het geloof niet van andere culturen over hebben kunnen nemen. Daarom is het meer aannemelijk dat de oorsprong ervan diep geworteld in de menselijke natuur zelf ligt.

Het geloof in de werking van het boze oog speelt nog steeds een rol bij veel volken in veel landen. Iedere moderne taal heeft er een woord voor. In het Hebreeuws heeft men het over ‘ajin hora’. De Arabieren duiden het boze oog aan met ‘ain’. De Nooren spreken over ‘skjoertunge’, de Denen over‘et ondj oje’ en de Engelsen over‘the evil eye’. Bij de Polen wordt de betovering door een boze blik ‘urak’ genoemd en in Siberië ‘sglasit’. In Italië heet het boze oog ‘mal’ occhio’, in Griekenland ‘kako mati’, in Portugal ‘olho mao’ en in Spanje ‘mal de ojo’. De Fransen noemen de boze blik ‘mauvais oeil, mauvais regard, mauvue’, de Duitsers ‘der bose Blick’ en in het Turks heet het nazar.

Om een boze blik te kunnen werpen moet je in het bezit zijn van het boze oog. Wie heeft het boze oog en hoe kom je eraan? En wat zijn de gevolgen als je door het boze oog wordt getroffen?

Er zijn twee verschillende groepen mensen die de macht hebben met een boze blik schade toe te brengen, namelijk degenen die het bewust doen (zoals tovenaars, heksen, medicijnmannen, sjamanen en zigeuners) en degenen die het onbewust doen.

In principe kan iedereen een boze blik werpen omdat hij ermee is geboren of omdat hij de boze blik op een of andere manier verworven heeft. Zo iemand kan de beste bedoelingen hebben en door een blik toch kwaad aanrichten wanneer hij een persoon aankijkt, terwijl anderen, ondanks hun kwade opzet, onmachtig zijn om met hun blik de minste of geringste schade toe te brengen. Iemand met een boos oog heeft een of ander kenmerk, een lichamelijke afwijking of iets zeldzaams waaraan hij te herkennen is.

Zoals al eerder gezegd is het geloof in het boze oog heel oud. Toen de mens overging tot een monotheïstisch godsdienst bleef hij dit geloof behouden en kon een nieuwe godsdienst dit geloof niet wegnemen

Het geloof in het boze oog is zo diep, dat geen wetenschap, geen godsdienst, geen wetten in staat zijn geweest dit geloof uit te roeien. Hoewel er in de heilige boeken verwijzingen zijn naar het boze oog, wordt (de werking van) het boze oog afgedaan als volksgeloof of bijgeloof. Echter, de afweermiddelen die worden gebruikt om de vermeende werking van het boze oog tegen te gaan, bevatten vaak religieuze teksten.

Overal ter wereld waar opgravingen zijn gedaan, zijn amuletten en talismannen gevonden die dienden als afweer van onheil. Dit is te verklaren door de moeilijke omstandigheden waarin de mensen vroeger leefden. Er heerste angst voor onbekende gevaren, voor duisternis en voor de nacht. De mens vormde denkbeeldig een hele schare aan onzichtbare, vijandige wezens, demonen, duivels en boosaardige geesten.

Dit is af te leiden uit oude geschriften van Soemeriers in spijkerschrift op kleitabletten en in steen. Zij gebruikten amuletten en bezweringen en toverformules om zich te beschermen en om de invloed van het boze oog teniet te doen. Ze droegen zowel amuletten met als zonder inscripties.

Er zijn drie soorten amuletten ter bescherming tegen de boze blik. Allereerst zijn er amuletten die de boze blik naar zich toe trekken en daardoor afleiden. Deze worden zodanig gedragen dat ze goed te zien zijn, bijvoorbeeld om de nek of op de kleding. Ten tweede de amuletten die onzichtbaar worden gedragen of verstopt onder de kleding. Ten derde de geschreven woorden uit de Bijbel, Koran en andere heilige geschriften of kabbalistische figuren en formules die onheil afweren.

Het geloof in nazar is wijd verbreid en verweven in het dagelijkse leven. Jonge meisjes en jonggehuwde vrouwen dragen oogkraaltjes om de enkels. In de vlechten van de haren van meisjes worden blauwe kralen verwerkt. Blauwogige mensen kunnen het boze oog hebben. Een kraal in deze kleur beschermt tegen de blik van blauwogigen. Om na de geboorte van een kind de moeder te beschermen wordt haar een nazar boncuğu opgespeld en in de wieg van de baby wordt ook een boncuk opgehangen.

Op het platteland in Turkije breien vrouwen vaak nog zelf sokken. Deze sokken hebben verschillende kleuren en verschillende motieven en worden soms voor bepaalde gelegenheden gemaakt. Vrouwen verwerken in hun handwerk ook motieven om het boze oog af te weren. Dergelijke motieven worden ook verwerkt worden in handgemaakte vloerkleden en in borduurwerk.

Een veel voorkomende amulet is de nazar boncuğu, een blauwe oogamulet. De kleur van het oog in de afweeramulet is altijd blauw. Deze kleur zou namelijk een afwerende werking hebben. Door deze oogamulet wordt het boze oog van degene die een jaloerse blik heeft geworpen weerkaatst naar hemzelf.

Hoe dan ook en of je nu wel of niet aan de afwerende werking van de amuletten tegen het boze oog geloof hecht, de blauwe oogkralen en oogamuletten zijn prachtig om te zien en ook heel erg mooi om thuis op te hangen of om te dragen.