Maat en het Wegen van het Hart

Het hart was voor de oude Egyptenaren het centrale orgaan waarin het geweten zetelt. Hierin zetelden volgens hen ook het geheugen, de intelligentie, het gevoel, de verbeelding en het geweten. Het hart was voor de oude Egyptenaren het belangrijkste orgaan in het lichaam.Daar wordt alles opgeslagen: de lichte, zuivere en de slechte, zware daden bepalen het gewicht van het mensenhart.
Het wegen van het hart was in de Egyptische mythologie de benaming voor de ceremonie waaraan een overledene zich direct na zijn overlijden moest onderwerpen in de Hal van de Twee Waarheden. Voordat de gestorvene toegang kreeg tot het dodenrijk moest hij of zij verschijnen voor de rechter Osiris en 42 andere rechters, om zich te verantwoorden voor zijn of haar daden. Na de dood wordt het hart op een van de schalen van een weegschaal gelegd. In het midden van de hal stond een grote weegschaal.

Aan de ene kant van de weegschaal lag de Veer van de Waarheid. Aan de andere kant moest de dode zijn hart neerleggen. Anubis, de God van de doden, zat bij de weegschaal. Thoth, de god van de wijsheid, schreef de uitkomst van de test op en Osiris, de god van de onderwereld en de vruchtbaarheid, hield toezicht over dit alles. Het tegengewicht van het hart is de veer van de waarheid die door de godin Maat op de tweede schaal van de balans wordt gelegd. Is dit zo licht als een veertje dan kan de overledene direct door naar Osiris die de toegang geeft tot het dodenrijk. Het bezwaarde hart kan rekenen op een zwaardere overgang.

In hoofdstuk 30 van het Dodenboek wordt het hart dan ook opgedragen om geen leugens te vertellen. Maar het belangrijkste ritueel is het "wegen van het hart" in hoofdstuk 125 van het Dodenboek. Tijdens de mummificatie werd het hart altijd in het lichaam gelaten en werd het beschermd door een belangrijk amulet, de hartscarabee. Deze hartscarabee moest zorgen dat het wegen van het hart tegenover de godin van waarheid en recht zonder problemen zou verlopen. Op de achterkant van deze hartscarabee werd een tekst uit hoofdstuk 30 van het dodenboek afgebeeld. Waarmee de overledene smeekt dat zijn hart hem niet zal verraden. Deze spreuk gaat als volgt:

"Mijn hart, Mijn Moeder, die ik had ontvangen van mijn moeder, O mijn hart dat ik had op aarde, Sta niet op tegen mij als getuige in de aanwezigheid van de Heer der dingen; spreek niet tegen mij, over wat ik heb gedaan, breng niets tegen me tot stand, in het bijzijn van de Grote God, de Heer van het Westen."

Als het hart even zwaar was als de veer, mocht de overledene door naar de poorten van Yaru, het hiernamaals. Als het hart zwaarder was, sloeg de weegschaal door en kon het monster Ammit bij het hart en zij at het op. Een ander monster at het huis van de ziel op en de ziel alleen moest eeuwig over de aarde zwerven.

Het hart wordt hier gezien in verhouding tot het evenwichtsthema: in Egypte is dit evenwicht door de goden gegeven. Dit evenwicht werd voortdurend bedreigd door krachten die chaos brachten. Aanvankelijk was het alleen de farao die de goddelijke opdracht had om Maat te verzorgen voor het hele land en om haar in steeds vernieuwde vorm aan te bieden aan de goden. Dit was de voorwaarde voor het voortbestaan van de goden.

In latere periodes van de Egyptische cultuur werd het een goddelijke opdracht aan individuen die een bepaalde scholing hadden doorgemaakt. Of ze hun taak goed volbracht hadden werd in het leven na de dood door goddelijke rechters gecontroleerd bij het wegen van het hart. Waarachtigheid was de norm, de leugen een taboe.

De Egyptenaren geloofden dat de mens na de dood voortleeft en zijn daden worden gewogen naar de veer van Maat. Wie zonder zonden verschijnt voor de rechters der doden, zal leven als een god. De gevreesde proef, het wegen van het hart, wachtte alle gestorvenen in de andere wereld.

Nu was het wegen van het hart niet puur doorslaggevend. Zoals bij elke rechtszaak mocht de overledene zelf pleidooi houden voor zijn zaak, om de rechters te overtuigen van zijn rechtvaardigheid. Om de dode hiermee te helpen kreeg hij in zijn grafteksten en spreuken op papyrus (dodenboeken) mee die hem zouden helpen bij zijn verwoordingen.

De Egyptenaren vreesden dat slechts zeer weinigen zondeloos voor de opperste rechter zouden verschijnen. Daarom moesten de goden ertoe worden gebracht, de zonden kwijt te schelden en de zondaar te reinigen. De hoop hierop komt tot uitdrukking in de grafteksten (dodenboeken).

Deze Papyri (prachtige beschreven en beschilderde papyrusrollen) werden in de kist tussen de benen van de mummie gelegd. Dit moest de overledene ervan verzekeren dat hij toegang had tot de Vredige Velden en niet verslonden zou worden door de hellehond Ammit.

De overleden verscheen voor het tribunaal en zijn hart werd gewogen tegenover de veer van maat Bij het "wegen van het hart" (spreuk 125 van het Dodenboek) is de veer van Maät het tegengewicht. Iedereen die voor een god moest komen, diende in evenwicht te zijn met Maat.

Maat of Mayet haar naam betekent "rechtvaardige", "kosmische orde" of "waarheid", maat was in het oude Egypte een begrip die op de gehele samenleving toegepast werd. We zouden het kunnen zien als balans in evenwicht in alles wat werd gedaan.
Maät is dus de norm waarnaar men zich dient te gedragen, of wanneer zij het beeld willen volledig maken kunnen we er ook nog aan toe voegen: waarheid, correctheid, gerechtigheid, rechtschapenheid, orde. Maat was misschien niet het geweten van de Egyptenaar, maar wel de motor die zijn geweten aan het werk zette. Maat was de orde in de kosmos, in de natuur in het alledaagse leven, maar ook in de woorden, in de muziek in de kunst.

Maat was de beschermster van de kosmische orde; ze vertegenwoordigt de onvermijdelijke orde van de loop van de natuur. Ze was verantwoordelijk voor de cyclus van het leven, en vertegenwoordigde de belichaming van de wetten van bestaan, waarheid, recht en wereldorde. Ze werd Dochter van de zon en Koningin van de goden genoemd. Haar attribuut was een struisvogelveer, een embleem van de waarheid. Soms is ze geblinddoekt.

Zo oud als de schepping is Maat, voor de schepping bestond ze dus niet. Ze is van bij de goden naar de mensen toegekomen en wordt terug aan de goden aangeboden. Ze is een bron van vreugde voor de goden; zoals de koningin verbonden is met de koning, zo is Maat verbonden met de zonnegod. (Reeds zo vermeld in de Piramideteksten) Verbonden met de schepping zoals Hoe, het uitgesproken woord en Sia, het creatieve inzicht.

Maat is een abstractie van de kosmische orde waar de goden, koningen en bevolking zich aan moeten houden. Haar cultus had betrekking op de relatie tussen farao en onderdanen. In het alledaagse leven zorgde het begrip Maat er voor dat er min of meer een evenwicht was tussen arm en rijk. De koning moest zijn religieuze plichten vervullen voor een harmonieuze relatie met de goden. Ze werd met name vereerd door rechters; deze waren haar priesters. In diverse tradities werd de zonnegod Re of Ra haar vader genoemd.

Maat wordt echter ook weergegeven door een afgeschuinde basis, waarop bijvoorbeeld een godheid afgebeeld staat. De grondslag van godheid, het onontbeerlijke evenwicht, of de basis van de kosmische orde.

Maat was het licht dat Ra naar de wereld bracht. De schepping nam een aanvang toen Ra Maat, de orde, in de plaats stelde van de chaos. Vanaf dat moment was ook hij onderworpen aan haar kosmische wetten. De god Thot (Egyptisch Tehuti) gold als haar echtgenoot.

Prinsessen van koninklijke bloede droegen een rode veer, haar symbool, in het haar. De veer was het symbool van de waarheid: het hart, dat voor de toegang tot het dodenrijk werd gewogen, mocht niet zwaarder wegen dan de veer. Op papyrusrollen werd ze vaak voorgesteld als degene die de doden leidde naar de Hal van de Dubbele Maat. Hier vond zoals wij al beschreven het oordeel van de doden, dat wil zeggen het wegen van het hart, plaats. Maat werd soms opgevat als de veer waartegen het hart werd gewogen, maar ook wel als de weegschaal zelf.