Over Rituaal en Ritueel

Sterzoeker schreef eerder al dat bepaalde rituelen, op allerlei plaatsen in de samenleving, het gedrag van de mensen reguleert. Het ritueel speelt een belangrijke rol in onderling zo verschillende sferen als die van de universiteit, het studentenleven, de rechtspleging, de krijgsmacht, het parlement, het hof, de kerk, het gezin en de familie. Als Sterzoeker hieruit één conclusie zou mogen trekken dan is het wel deze: niet een bepaalde groep bepaald groep, kerk, of beweging heeft het monopolie op ritueel en symboliek, dit in tegenstelling tot soms wel wordt uitgedragen.

Sterzoeker wil in deze blog eerst even aandacht schenken aan de veel gebruikte begrippen, met name "ritueel" en "rituaal". Onze rijke Nederlandse taal kent een duidelijk onderscheid in betekenis tussen woorden als "materiaal" en "materieel", "moraal" en "moreel", en ook "rituaal" en "ritueel". Wie dit onderscheid niet maakt en deze woorden door elkaar haalt, geeft op zijn minst blijk van onzorgvuldig taalgebruik, maar misschien is het ook luiheid of taalarmoede.

Sterzoeker ergert zich als je leest "de brandweer rukte uit met groot materiaal",of, kort geleden nog, "de moraal van de in de woestijn gelegerde troepen is uitstekend". Het is te betreuren dat het woord "rituaal" nergens zo wordt misbruikt als juist in de kring van de ritualisten. Hoe vaak horen wij niet stijlbloempjes aan als:"ons mooie rituaal...", "ik ben weer diep getroffen door ons rituaal...","de betekenis van ons rituaal..." en dergelijke. In al deze gevallen is bedoeld "het ritueel", c.q. "de ritus".

Men bedoelt toch immers dat men is aangesproken door de levende werkelijkheid van de gezamenlijke beleving van het ritueel, waaraan men kan deelnemen, waarin men kan worden opgenomen. Die waarneembare, zich in de tijd voltrekkende gezamenlijke handeling kan met verschillende begrippen worden aangeduid; men kan spreken van "ceremonie" of "ceremonieel", van "ritueel" of "ritus".

Welke keuze men hier doet hangt af van welke afspraak men hier wenst te volgen of in welk wetenschappelijk vakgebied men zich beweegt. Men mag in dit verband nooit spreken van een "rituaal".

Soms hoor je mensen ook zeggen, als ze een rituaal-boekje doornemen, "...wat een prachtig ritueel boekje is dit". Hier had men dus rituaal moeten zeggen in plaats van ritueel.

Een rituaal is aldus een voorschrift, een geschreven of gedrukt geheel van aanwijzingen inzake de uitvoering van een ritus. Tegenover de levende en zich verder evoluerende werkelijkheid van het ritueel, dat zich in de tijd voltrekt en waaraan kan worden geparticipeerd, staat het gecodificeerde voorschrift, het rituaal boek.