Ritueelbegeleiding, wat is dat?

Het wiel wordt alle dagen opnieuw uitgevonden en de uitvinders doen hun best om nieuwe namen te geven aan iets dat iedereen al kent. Ritueelbegeleiding is zo’n wiel. Een aantal jaren geleden startte een twijfelachtige onderneming in het oosten des lands een cursus ritueelbegeleiding. Men koos voor uitvaartrituelen. Het kernmateriaal was met jat- en plakwerk in elkaar geflanst, men bracht deze panache als post-HBO opleiding want men wilde zichzelf als instituut in de markt zetten. De prijs van deze opleiding was gelijk raak: 4000 euro voor 12 zaterdagen gezwam in de ruimte. Wat een ritueel was kon echter niet uit de lessen worden vernomen want de lessen gingen over marketing, presentatie (van gebakken lucht), coaching van mogelijke cliënten en adviezen over kleding en make up. Over deze cursusbieders en hun praktijken is nog meer te vertellen, maar nu richten wij ons in deze blog op het ritueelbegeleiden zelf.

Onlangs verscheen in de Volkskrantmagazine van zaterdag(11-12-2010) een interview met mevrouw Berkvens. Zij is dominee en bijzonder hoogleraar Europeese Cultuur aan de Radbout Universiteit in Nijmegen. Mevrouw Berkvens opereert ook als zelfstandig ritueelbegeleider. Zij schreef het boek “Vrije Rituelen”.

Volgens mevrouw Berkvens hebben mensen behoefte behoefte aan rituelen. De vertrouwde leveranciers van rituelen – de kerken - zijn niet meer in trek en daarom componeert zij rituelen.

De voorbeelden van haar rituelen zijn echter geen rituelen maar een pakket symbolische handelingen die afgestemd zijn op een persoonlijke situatie. Deze handelingen zijn absoluut niet van dezelfde orde als een ritueel dat de verbinding legt tussen de spirituele en de stoffelijke wereld. De kerken waren hierin gespecialiseerd. De belangrijkste reden dat deze rituelen niet meer populair zijn is gelegen in het feit dat mensen zichzelf niet erkend voelen in die rituelen. De hogere machten staan centraal, niet de beleving van de nabestaanden, laat staan de overledene zelf.

Er zijn werkelijk nog priesters die het voor elkaar krijgen om niet eens de naam van de overledene te noemen bij het laatste afscheid. En dat terwijl de overleden persoon een trouwe kerkganger m/v was. Zulke dingen zetten veel kwaad bloed bij de nabestaanden, maar daar laat zo’n priester zich niet gelegen liggen. Het is dus ook geen wonder dat er een behoefte ontstond aan een ander soort rituelen. Men wilde zowel zichzelf als de ander kunnen herkennen in een ritueel. Dan moet je niet bij een kerk zijn.

De behoefte aan rituelen is nooit veranderd. Op de keerpunten in een mensenleven is de behoefte aan markering het grootste. Geboorte en overlijden, welkom en afscheid, verbinding en ontbinding van maatschappelijke verbanden, zijn zulke keerpunten. Op zulke momenten wil men zich verbonden voelen met een groter geheel. Dat kan in een ritueel.

Het is daarom dat het maken van het ochtendtoilet, het drinken van een kopje koffie op een vaste tijd, een vast familiebezoek enz. geen rituelen zijn maar gewoonte handelingen die een vast patroon markeren. Een ritueel verbindt de zichtbare en de onzichtbare wereld. Berkvens stelt die handelingen echter gelijk aan rituelen. Een onjuiste benadering die mensen op het verkeerde been zet.

Of de behoefte aan rituelen groter of kleiner is geworden, is van geen belang. De behoefte is er altijd geweest en de kerken hebben lange tijd het monopolie gehad waarmee zij zich een flinke inkomstenbron verschaften. Daaraan is een eind gekomen. In zoverre springt Berkvens in een gat. Zeker lukt het om met Berkvens adviezen meer betekenis te geven aan belangrijke gebeurtenissen, maar ook dan is het woord ritueel niet van toepassing op zulke handelingen. Kortom, Berkvens componeert een ceremonie, geen ritueel. Een ceremonie richt zich op vormgeving, een ritueel op inhoud.

Er zijn veel zelfstandige ritueelbegeleiders. Dat zijn de mensen die de fake opleiding van het instituut in het oosten des lands hebben gevolgd. Zij verdienen geen droog brood. Een enkeling combineert deze cursus met een opleiding uitvaartbegeleiding (een heel serieuze opleiding). Dit zijn uitvaartondernemers die ook het schrijven van toespraken en wat speciale arrangementen met een persoonlijk karakter kunnen verzorgen. Dit kunnen kleine uitvaartondernemers zijn maar sinds een aantal jaren kan men ook bij de grote uitvaartondernemingen terecht voor persoonlijke wensen. Dat komt omdat het troebele instituut ook in company trainingen geeft bij de grote uitvaartondernemingen.

Hadden de zelfstandige ritueelbegeleiders al enorme moeite om een opdracht te krijgen, nu is het bijna onmogelijk omdat de grote jongens zelf in de extra’s kunnen voorzien dankzij dezelfde opleider. Zo wordt dus het gras voor de voeten van een zelfstandige ritueelbegeleider weggemaaid.

Wie een echt ritueel wil die kan het beste een echte ritueelbegeleider zoeken. Daarmee wordt iemand bedoeld die begrijpt dat een ritueel eenvoudig, begrijpelijk, van-hart-tot-hart moet zijn en de invoelbare verbinding tussen deze en de volgende wereld kan leggen. Dit soort ritueelbegeleiders is zeer schaars, maar zo’n ritueel is dan ook onvergetelijk.

Wat kost een ritueelbegeleider? Hangt er vanaf. De ritueelbegeleiders die door het “instituut” zijn afgeleverd vragen het grote geld. Men moet dan al gauw vanaf 500 euro denken. Vaak is het veel meer. Soms vergoedt een verzekering een deel van de persoonlijke wensen. In de meeste gevallen dekt dat de kosten echter niet. En wat krijgt men er voor? Een beetje decorum en een goed gevoel, zo lang het duurt.

De belangrijke momenten in een mensenleven zijn echter meer waard dan versiering, een drijfkaarsje en een bloemetje. Het “instituut” schermt graag met zoiets als het Persoonlijke Symbool. Wat is dat dan? Dat is iets dat bijvoorbeeld een overledene bij leven heeft gekenmerkt. Als opa graag ging vissen dan kan per persoonlijke symbool dus een hengel zijn. In een toespraak kan hierop worden “ingehaakt” en de hengel van opa kan in een bloemstuk worden verwerkt. Mooi, maar oppervlakkig. Oppervlakkigheid is dan ook het kenmerk van het gros van de hedendaagse ritueelbegeleiders.

De ware ritueelbegeleider heeft ten eerste kennis van een scala rituelen. Er kan dan een keuze gemaakt worden uit het meest passende ritueel voor de gelegenheid. Zo’n ritueelbegeleider is een kunstenaar met een groot inlevingsvermogen. Nodeloos vertoon is uit den boze, paganistische rituelen kunnen afschrikken, traditionele rituelen kunnen te onpersoonlijk zijn, modern-magische rituelen zijn veelal onbegrijpelijk. Het is dus zaak om een echt ritueel samen te stellen dat verbindt en sterkt of verzoent. Men moet er kracht uit kunnen putten om de nieuwe levensfase binnen te gaan. Kom daar maar eens om.

Voor zover bekend bij Sterzoeker is er maar een Ritueelbegeleider in Nederland die dit waar maakt. Uitgerekend deze ritueelbegeleider is niet te vinden op het internet en dat is geen toeval. Sterzoeker beschikt echter wel over de nodige informatie over deze ritueelbegeleider en kan het mailcontact leggen.

Ongetwijfeld zijn Berkvens’ ritueelsuggesties goed bedoeld en een uitkomst voor wie het snel en populair wil. Wie diepgang zoekt moet zich hoeden voor namaak. Hoge kosten zijn beslist niet nodig, integriteit en oprechtheid wel.