Bijen en hun Symboliek(2)

In de St. Barbarakapel, in het klooster naast de oude kathedraal van Salamanca, hangt een schilderij uit het tweede deel van de 17e eeuw met daarop afgebeeld Maria met een appel in de hand en Christus op haar schoot. Zij zitten voor
een dikke eik en om hen heen vliegen vijf honingbijen.

Maar wat doen die bijen op dit religieuze schilderij? Net zoals in ander mystieke een afbeelding van een dier of plants nooit toeval is, zo hebbenook de bijen op dit schilderij een bedoeling. In de 17e eeuwstond het honingbijenvolk symbool voor de kerk, de werksters voor de mensen en de koning voor Christus.

De honingbij mag dan een lang bekend en zeer populair insect zijn, het heeft tot 1673geduurd eer de Hollandse entomoloog Jan Swammerdam concludeerde dat de vermeende
koning van de honingbijen een koningin is. Ook Napoleon adopteerde de bij als symbool. Hij deed dit waarschijnlijk in navolging van de Frankische koning
Childerik I. In het graf van Childerik (overleden in 481) werden 300 gouden bijen aangetroffen.

Een oude Bretonse legende vertelt dat honingbijen ontstonden uit de tranen van Christus. Mogelijk dacht ook Napoleon nog dat het goed georganiseerde bijenvolk geleid werd door een koning: tegenwoordig kun je in Parijs in de Sainte Chapelle nog een goudkleurige bij als broche kopen, als souvenir aan Napoleon.

De bij wordt nog steeds gebruikt als staatkundig symbool. Minstens zestien staten van de VS hebben de honingbij gekozen als het ‘insect van de staat’.

in de oudheid werdeb er bijen gehouden in aarden vaten, stukken holle boomstam en gevlochten korven. Tot in de middeleeuwen gold vrij algemeen de opvatting dat een bijenvolk niet door een koningin maar door een koning werd geregeerd. Men vond het frappant dat de bijen in een goed georganiseerd geheel samenwerkten om honing en was te produceren. Een vergelijking lag voor de hand.

De Griekse filosoof Aristoteles noemde het bijenvolk een voorbeeld voor de volmaakt ingerichte politieke staat. In dezelfde trant hebben christelijke schrijvers de korf met bijen als een symbool gezien van de kerk van Christus. Zo vergelijken de kerkvaders Ambrosius en Augustinus de gemeenschap van gelovigen met een bijenvolk, waarvan Christus de koning is.

In een latere preek zegt de predikant tot zijn toehoorders: ‘U lijkt op wijze bijen die zich trouw naar de korf van Christus spoeden om de zoetheid van geestelijke honing te ontvangen die in de goddelijke geschriften is neergelegd. U komt met veel devotie samen in de bijenkorf van de kerk voor de zoete honingraat van Christus.’

Met de bijenkorf wordt hier vooral het kerkgebouw bedoeld, waar de eucharistie en het geloofsonderricht als zoete en voedzame honing worden aangeboden. In de 13e eeuw schreef Thomas van Cantimpré zijn ‘Bienboeck’, waarin hij zegt dat de bijenkorf van de kerk maar één koning heeft, Jezus Christus, die nagevolgd moet worden. Ook past hij deze symboliek toe op de paus van Rome en op de overste van een kloostergemeenschap.

In de beeldende kunst komt de kerk als bijenkorf nauwelijks voor, tenzij als spotprent vanaf de 16e eeuw. Zo staat hij als titelprent in ‘Den Byencorf der H. Roomsche Kercke’ van Philips van Marnix van St. Aldegonde. Deze hervormingsgezinde schrijver en raadsheer van Willem van Oranje schreef dit boek in 1569 als een felle satire tegen de kerk van Rome. Over kerkelijke personen zegt hij: ‘Ze gelijken zeer op gewone honingbijen, want ze hebben allen één koning die ze Papam (paus) noemen.’

.:._______________________________________________________.:.
Lees reacties of laat uw reactie, vraag of opmerking achter, door dubbel te klikken op het woord reacties in onderstaande regel: