Over Rite, Ritueel, Ritus en Rituaal

Rite, Ritueel, Ritus en Rituaal Sterzoeker wil deze begrippen even voor u op een rijtje zetten. Het woord "rituaal" is via de kerkelijke traditie ontleend aan het Latijnse "ritualis". De oorspronkelijke betekenis van dit begrip wordt omschreven als "voorschrift aangaande de uitvoering van een plechtige handeling". Dit laatste begrip, "plechtige handeling", is in deze context hetzelfde als het begrip "rite".

Een rite is een volgens traditioneel voorschrift uitgevoerde plechtige handeling. Dat begrip "plechtig" wijst op de herkomst van het begrip uit de sfeer van de liturgie. In de wetenschappelijke context zou men voor "plechtig" ook kunnen lezen "gestileerd", of zo als we in een eerder blog schreven "ernstig". De rite is niet een praktische of pragmatische handeling, maar een gestyleerde, "symbolische" handeling, waarin wordt verwezen naar een mogelijke daarachter verborgen gaande werkelijkheid of betekenis.

Men kan de rite beschouwen als een "eenheid van ritueel". Zo is het wisselen van de ringen een rite, die op zichzelf onderdeel is van het meer omvattende ritueel van de kerkelijke of burgerlijke huwelijksvoltrekking. Het sprenkelen of gieten van het water over het hoofd van de dopeling is een rite, die onderdeel is van het ritueel van een kerkelijke doopdienst. Het ledigen van een "Bittere Beker" is een rite, die onderdeel is van het ritueel van aanneming in een magische loge. Het openen van de kwartier is een rite, die onderdeel is van het ritueel van de van de magiër, waarbij een midden gedeelte en een het sluiten van de kwartieren volgt.

De in de vorige blog beschreven definitie van het begrip "rituaal" is ook van toepassing op de voorschriften inzake een reeks of opeenvolging van plechtige handelingen, een ritueel.

Wat bedoelen wij met het begrip "ritueel"?
Een ritueel is een opeenvolging van gestileerde handelingen die in een gegeven groep op de bestemde tijd en plaats op een door traditie bepaalde wijze behoren te worden uitgevoerd.
De voornaamste elementen van deze definitie worden hierna nog eens afzonderlijk toegelicht:

"..... gestileerde handelingen": de rite is niet praktisch of pragmatisch, maar gestileerd en symbolisch of "plechtig". Het doopwater dient niet om een baby te wassen, een bittere beker wordt niet gedronken om de dorst te lessen.

"..... in een gegeven groep" verwijst naar de sociale context waarin het ritueel als gedragsregel geldt; in een andere groep gelden misschien andere rituelen. In sociologisch jargon zou hier misschien ook gesproken kunnen worden van "... een gegeven sub-cultuur".

"..... op de bestemde tijd en plaats" verwijst naar de inbedding van het ritueel in een ordening van tijd en ruimte, dus in een zinvol "universum". Op een andere dan de aangegeven tijd en op een andere dan de bestemde plaats is het ritueel niet zinvol, d.w.z. zinloos.

"..... op een door de traditie bepaalde wijze" verwijst naar de aard van de regelgeving, waardoor het gedrag of de handeling is bepaald. In het bijzonder wordt hier gedoeld op de vorm die is voorgeschreven voor de uitvoering van de handeling, die uit misschien vele opties is gekozen. De gemaakte keuze is meestal niet vastgelegd in geschreven voorschriften, maar wordt bepaald door de traditie.

Nu hiermee het begrip "ritueel" is verduidelijkt, moet nog worden vastgesteld dat, afhankelijk van de wetenschappelijke context, voor dit alles ook wel het begrip "ceremonieel" wordt gebruikt. De plechtige handeling heet dan niet "rite" maar "ceremonie", het ritueel heet dan "ceremonieel".

Rest Sterzoeker nog het begrip "ritus" te omschrijven:

Een ritus is een afgerond geheel van samenhangende rituelen.

In de magie treffen wij allerlei vormen aan die elk afzonderlijk als "ritueel" moeten worden gedefinieerd; de gehele werkwijze echter zou men kunnen aanduiden als "de magische ritus".

Op grond van het voorgaande kunnen wij nu ook het begrip "rituaal" als volgt definiëren:
Een rituaal is het geheel van voorschriften, gewoonlijk in geschreven of gedrukte vorm, aangaande uitvoering van een ritueel.

In de volgende blog wil Sterzoeker het hebben over functies en zin van het Ritueel.