Lilith in de Sohar (1)

Lilith wordt verbonden met verschillende ontstaansmythes uit de Zohar of het Boek der Schittering. Sterzoeker staat even stil bij enkele van die mythes. De Zohar is een joods-kabbalistisch geschrift uit de dertiende eeuw.

Er bestaan verschillende mythes die Lilith en haar ontstaan behandelen. Zo is er één over de klacht van Lilith als maan die haar licht moet verminderen ten dienste van de zon. Een ander gaat dan weer over Lilith die verbonden is met "de schalen van het kwaad", of de duistere vrouwelijke kant van het Zelf die aan mannen en vrouwen 's nachts in hun dromen verschijnt.

Nog andere mythes uit de Zohar bestempelen Lilith als vrouw van de duivel of Samaël, de wijngod, of brengen haar in verband met een verhaal rond koning Salomo. Eva wordt volgens de Zohar pas in een later stadium geschapen om Adam te vergezellen.

Met de Sohar in de dacht valt in de bijbel afwezigheid van Lilith meteen op. Maar hoewel Eva volgens het scheppingsverhaal uit de christelijke bijbel de eerste vrouw is en er van Lilith geen sprake is, vinden we toch enkele mogelijke aanknopingspunten. Zo is vooral een passage uit Jesaja interessant. In Jesaja 34, 14 komt namelijk het woord "Lilit", wat "vrouwelijke demon" betekent, letterlijk voor: Woestijndieren en hyena's komen er samen, saters ontmoeten er elkaar. Ook Lilit vindt er rust, zij woont er ongestoord.

Lilith wordt vooral met het negatieve verbonden, want hoofdstuk 34 gaat over de verwoesting van Edom. Een tweede, veel indirectere verwijzing waar Lilith als negatieve kracht verschijnt vinden we in het scheppingsverhaal. Hoewel ze daar niet bij naam genoemd wordt, is het een slang die Eva tot de zonde verleidt. Lilith verschijnt vaak als slang verscheen in de mythologieën.

Ook valt het op dat in Jesaja 34 het woord slang in de onmiddellijke nabijheid van Lilith wordt vernoemd. Want in 15 staat: "De pijlslang maakt daar haar nest, legt haar eieren en broedt ze uit. Zij breken open en de jongen kruipen in de schaduw bijeen". Lilith wordt ook vaak verbonden elementen van schaduw.

Lilith krijgt in de Zohar wel een prominente rol krijgt. Ze treedt op als iemand die niet met zich laat sollen, gelijke rechten eist en niet bang is voor het mannelijke. Bovendien is ze belust op wraak en manifesteert ze zich letterlijk en figuurlijk als een serpent. Lilith wordt vaak als dier afgebeeld en zeker niet alleen als slang.

Wanneer Eva ten tonele verschijnt, neemt zij de tegenpool van Lilith aan. Zij is wel bereid om Adam te dienen en toont zich nederig. Toch is ze niet perfect: Eva laat zich uiteindelijk verleiden door de donkere, wraakzuchtige Lilith en verleidt op haar beurt ook Adam.

Die dualiteit heeft veel te maken met de wil om het goede te benadrukken. Enige vorm van abstractie is zo bijna niet te vermijden. Zo is het zeer verleidelijk om uit het christelijke scheppingsverhaal de tegenstelling man versus vrouw te halen. Ook uit het Zoharverhaal zouden we tegenstellingen kunnen afleiden, bijvoorbeeld die van "de gehoorzame Eva" versus "de opstandige Lilith". Toch is het aangeraden voorzichtig om te springen met zulke dualistische termen.

We kunnen stellen dat Lilith een sterke rol toebedeeld krijgt in de joods kabbalistische traditie. In de Zohar komt zij duidelijk naar voren als trotse, sterke vrouw die opkomt voor haar rechten en zich niet laat doen door het mannelijke.

In de Bijbel is er geen sprake van Lilith, afgezien van één directe en enkele mogelijke verwijzingen. Beide overleveringen samen genomen staat Lilith voor het vrouwelijke, de nacht, het demonische, de opstand, de slang, het koppige, de schaduwzijde, het niet onderdanige en, enigszins metaforisch, de onbewuste kracht die de onderdanige Eva in zich heeft.

Zo verenigt Lilith zowel het ene als het andere in zich en pinnen we haar beter niet vast op één aspect.

Sterzoeker is nog niet klaar met Lilith, er volgt dus nog een blog over Lilith en de Sohar!